Wbrew pozorom zez (łac. strabismus) jest nie tylko defektem estetycznym. Choroba zezowa może powodować m.in. pogorszenie widzenia czy bóle głowy. To jedna z tych wad, które wymagają jak najszybszego skorygowania – szczególnie u najmłodszych. Sprawdź, czym jest zez, skąd się bierze i w jaki sposób go leczyć.
Na czym polega zez? Co to jest za choroba?
Zez to wada, która może dotyczyć jednego oka (zez jednostronny) lub obu oczu (zez naprzemienny). Potocznie o tym schorzeniu mówi się „uciekające oko”, ponieważ gałki oczne są ustawione niesymetrycznie, nierównolegle. Jedno oko patrzy więc w inną stronę niż drugie.
To powoduje, że mózg zaczyna zauważać różnice między obrazami z poszczególnych oczu i próbuje sobie z tym radzić. Nieleczony zez u dziecka może wywołać niedowidzenie lub utratę wzroku w jednym oku. Zezowanie dorosłych częściej wiąże się z kolei z podwójnym widzeniem.
Można wyróżnić 3 główne typy choroby zezowej:
- zez jawny towarzyszący – pełnoobjawowy, najpowszechniejszy u dzieci, niepoprawne ustawienie gałek ocznych jest widoczne, kąt zeza jest stały;
- zez jawny nietowarzyszący (zez porażenny) – wywołany porażeniem mięśnia, utrudnia lub uniemożliwia poprawny ruch gałki ocznej, kąt zeza jest ruchomy;
- zez ukryty – związany z zaburzeniem równowagi mięśni, zwykle niewidoczny, ujawnia się po zasłonięciu jednego oka lub z powodu działania różnych czynników (np. choroby).
Zez ukryty u dorosłych
Lekarze zwracają uwagę, że zez ukryty może dotyczyć nawet połowy wszystkich osób1. To bardzo częsta wada, która zwykle nie powoduje większych objawów i na co dzień jest niewidoczna. Najczęściej mózg jest w stanie odpowiednio kontrolować oczy, dzięki czemu podczas patrzenia gałki oczne są ustawione poprawnie.
Kiedy ujawnia się zez ukryty? Standardowo gałka oczna może zmieniać swoje położenie po zasłonięciu oka. Zdarza się również, że zaczyna ona zezować np. z powodu choroby, zmęczenia, silnego stresu. Jeżeli wcześniej ukryty zez staje się widoczny na co dzień stale lub coraz częściej, najlepiej skontrolować go u okulisty.
Inne rodzaje zeza: zbieżny, rozbieżny i nie tylko
Klasyfikacja zeza jest bardzo rozbudowana. Istnieje wiele różnych rodzajów tego schorzenia – w zależności od wybranych kryteriów. Często opisuje się chorobę zezową, biorąc pod uwagę kierunek odchylenia:
- zez zbieżny – odchylenie w kierunku nosa, do wewnątrz twarzy
- zez rozbieżny – odchylenie w kierunku skroni, na zewnątrz twarzy
- zez skośny – odchylenie na skos
- zez pionowy – odchylenie w dół lub w górę
Co ciekawe, istnieje również zez pozorny. W takiej sytuacji to osobnicze cechy twarzy (np. szeroka nasada nosa) powodują, że oczy wyglądają na zezujące. To jednak tylko wrażenie, ponieważ tak naprawdę są ustawione poprawnie.
Zez – przyczyny. Skąd bierze się „uciekające oko”?
Za wystąpienie zeza odpowiada wiele różnych przyczyn, również tych genetycznych. Wśród najczęstszych można wymienić:
- nieskorygowane wady wzroku
- choroby mięśni lub nerwów odpowiadających za ruchy gałki ocznej
- choroby i zapalenia różnych elementów oka
- guzy nowotworowe
- powikłania zakażeń, np. cytomegalią
- choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane)
- inne choroby (np. cukrzyca, nadciśnienie)
Warto również pamiętać, że u niemowląt zez może występować naturalnie do 3. miesiąca życia. Wtedy jest to jednak niewielkie odchylenie, które występuje tylko co jakiś czas (a nie stale). Jeśli u takiego maluszka zez jest stały lub znaczny, wymaga szybkiej diagnostyki. Podobnie sprawa wygląda u dzieci, które skończyły już 3 miesiące, a nadal zezują.
Objawy zeza. Jakie nieprawidłowości zgłaszają pacjenci?
Różne rodzaje zeza mogą objawiać się trochę w inny sposób – najczęściej głównym symptomem jest „uciekające oko” widoczne stale lub tylko okresowo.
Pacjenci lub ich rodzice zgłaszają też takie objawy jak:
- pogorszenie widzenia
- podwójne widzenie
- odchylanie głowy
- przymykanie/mrużenie oka
- bóle głowy
- bóle oczu
Jak wyglądają diagnostyka i leczenie zeza?
Rozpoznanie zeza ukrytego zwykle jest możliwe dzięki prostemu badaniu – pacjent zasłania raz jedno oko, raz drugie. W przypadku choroby zezowej można zauważyć ruchy gałki ocznej. U zdrowych osób powinny być one nieruchome. Zez jawny (towarzyszący lub nietowarzyszący) jest z kolei widoczny podczas patrzenia na wprost z otwartymi oczami.
Okulista przeprowadza zwykle też inne badania, m.in. wykonuje autorefraktometrię, czyli badanie w kierunku wady wzroku, sprawdza ostrość widzenia (daleko i blisko), zakres ruchu gałek ocznych, kąt zeza i przeprowadza badanie w lampie szczelinowej.
Zez ukryty nie zawsze trzeba leczyć – jeśli nie staje się jawny (widoczny przy obu otwartych oczach) i nie powoduje dokuczliwych objawów (np. bólu głowy). Zez jawny wymaga z kolei szybkiego podjęcia leczenia, szczególnie u dzieci. Dzięki temu znacznie łatwiej uniknąć problemów ze wzrokiem.
Na czym polega terapia? Istnieje wiele różnych metod leczenia zeza – często stosuje się kilka jednocześnie (lub po sobie w odpowiedniej kolejności). Kluczowe jest skorygowanie wady wzroku (jeśli występuje) i dobranie odpowiednich okularów pryzmatycznych (które korygują niepoprawne ustawienie gałek ocznych). W zależności od przypadku lekarz może zalecić też między innymi ćwiczenia ortoptyczne, iniekcje z toksyny botulinowej czy operację.
Obserwujesz u siebie lub u dziecka zeza? Zgłoś się do okulisty, który postawi odpowiednią diagnozę i plan leczenia. To najlepszy sposób, by przywrócić poprawne widzenie i równoległe ustawienie gałek ocznych.
Źródła:
- Zez – Co to jest i jakie są przyczyny?
- Wytyczne dotyczące postępowania w zezie u dzieci – część 1
- Zez ukryty
- Jakie jest znaczenie niewielkiego zeza u niemowlęcia? Kiedy należy się niepokoić?
- Co to jest zez?
- Metody sztucznej inteligencji w diagnostyce retinopatii cukrzycowej. Część 2
- Zez zbieżny niemowlęcy
